มายา

โดย เขมานันทะ

เมื่อวินิจฉัยถึงคำว่ามายา  ผมอยากจะแก้ข้อเข้าใจบางอย่างเพราะศัพท์ภาษาไทยที่เรานำมาจากภาษาบาลีสันสกฤตไปใช้  เราใช้ในความหมายของอีกอันหนึ่ง  ซึ่งไม่ตรงตามนิรุกตินั้น ๆ  เช่นคำว่ามายาของเราถือว่าหลอกลวงหรือมารยา  ที่จริงมายานั้นไม่ใช่หลอกลวง มันเป็นอย่างนั้นเอง

คำว่ามายาหรือมยกังนั้นโดยรากศัพท์มันจะตรงกับคำ Magical ดังนั้น ไม่ได้หมายถึงมันหลอกลวง คือมันเป็นดุจ Magic มันเป็นอยู่อย่างนั้น และอีกความหมายหนึ่งแปลว่า งามอย่างน่าพิศวงก็ได้ สมมติว่าเราไปในทะเลทรายหรือถนนในฤดูร้อนก็จะมีภาพปรากฎขึ้นเหมือนกับแอ่งน้ำบนถนนที่ร้อน  แต่ว่าเมื่อเราเข้าไปใกล้มันจริง ๆ เข้าไปที่ศูนย์ไส้ ศูนย์กลางจริง ๆ มันไม่มีอย่างนั้น แต่พอกลับมายืนที่จุดนั้น ๆ ก็จะปรากฎอีกแล้ว มันไม่ได้หลอกลวงเรา แต่มันเป็นอย่างนั้นเอง เรียกว่าอัศจรรย์มาก ๆ นี่คือคำว่ามายา 

ดังนั้น มันเป็นอยู่อย่างนี้ สภาวะที่ว่าขันธ์ห้าเป็นมายา เป็นดุจห้วงของความฝัน ปัญหามันอยู่ที่ว่า เมื่อเราไม่เข้าถึงศูนย์กลางมัน มันก็หลอกให้เท่านั้นเอง หลอกว่าเป็นจริง เราไม่รู้ เราเห็นแอ่งน้ำ เราคิดว่ามีจริง ๆ หรือว่าคนเล่นกลให้เราคิดว่าจริง แต่ว่าถ้าเราเป็นคนเล่นเอง หรือว่าเราเข้าถึงความเป็นผู้เล่นเกมส์อันนั้น เราจะรู้ว่าเรื่องนี้มีความจริงอยู่อย่างไร ดังนั้น มายาไม่ใช่ว่าไม่จริง แล้วก็ไม่ใช่จริงด้วย เรียกว่า มันเป็นธรรมชาติอยู่อย่างนั้น ถ้าไม่รู้มัน มันก็หลอกให้ เมื่อรู้มัน มันก็เปิดเผยความจริงให้ ทีนี้ขันธ์ห้า เป็นดุจดังห้วงฝันดุจมายาคืออันนี้เอง...

...เมื่อเข้าสู่ใจกลางขันธ์ห้าแล้ว ก็จะประจักษ์ต่อความจริงได้ พูดอีกทีว่าความจริงนี้ไม่เคยเข้าสู่สำนึกของมนุษย์ได้เลย เพราะว่ามนุษย์นั้นตกอยู่ในห้วงของความฝัน เปรียบประดุจคนเมาจะพูดถึงภาวะปกติที่ไม่เมาให้ฟังนั้น ก็ย่อมเข้าใจภาวะไม่เมาโดยความมอมเมาอย่างนั้น